మణిపూసలు -1: తెలుగులో విరహకవితలు

వేటూరి ప్రభాకరశాస్త్రి గారు తెలుగు భాషకి చేసిన ఉపకారం అన్యదూరమైనది. ప్రజల జీవితంలోకి చొచ్చుకొని, వారి నోళ్లలో నానుతూ ఉన్న మహోదాత్తమైన కవితాసంపదని ముద్రాపించి, మన ముందు తరాలవారి హృదయాలలోతులని మనకందించారు. వీరి చాటుపద్య మణిమంజరి తెలుగువాడి జీవితానికి నిలువుటద్దం. సంస్కృతసాహిత్యానికి దీటుగా శృంగార రసాన్ని పోషించింది తెలుగు భాషే. కవితాసృష్టిలో అత్యంతవిస్తారమైన పోకడలు పోయిన సంస్కృతభాషతో తుల్యతని పొందడమే కాదు, ఆ తుల్యతని దాటిపోయిన మహాకవులు తెలుగునేలని సుసంపన్నం చేశారు. దానికి కారణం, సాధారణంగా సాధ్యపడని చాటురూపంలో మహత్తరమైన కవితలు ఈ నేలమీద పురుడు పోసుకోవడమే. సంస్కృత సాహిత్యంలో విడివిడిగా రచించబడిన ముక్తకశ్లోకాలు తామరతంపరగా పుట్టుకొచ్చినవి ఉన్నాయి కానీ, తెలుగు కవులకి ఈ ప్రతిభ సంస్కృతకవులకంటే కూడా అత్యధికం. సంస్కృతం కన్నా నియమాలెక్కువున్న తెలుగు ఛందస్సులో ఆశువుగా పద్యమాలికలు, కావ్యాలు చెప్పిన మహాకవులు ఎక్కువమంది తెలుగునేల పయిన ఊపిరి తీసుకున్నారు. చాటు పద్యాలలో పసలేని పద్యాలు ఉండగలిగే మాట వాస్తవమే కానీ, భావపరిపుష్టత చేత కొన్ని పద్యాలు ఆశువుగా పుట్టినవంటే కలిగే ఆశ్చర్యం మన హృదయాన్ని అమితానందంతో నింపివేస్తుంది.

విరహం మనిషి మనసుకి అత్యంత సన్నిహితమైన భావనావికారం. ప్రేమ ఉవ్వెత్తున యెగసిపడేది ఈ స్థితిలోనే. ప్రాకృతంలో లాగా, ఒక దంపతులు నిజాయితీతో విరహంలో ఉండి చెప్పిన కవితలు తెలుగులో ఉన్న సందర్భాలు చాలా తక్కువ. కానీ తెలుగువాడి జీవితంలో ప్రాకృతానికి మించిన తీపితో కవిత్వం ఉందని చెబుతూ మణిపూసలలాంటి పద్యాలు ఒక వెల్లువలాగా ఈ పుస్తకంలో మనకి కనిపిస్తాయి.

వాటిలో కొన్ని -

1

ఆతడు దూరదేశమున కల్కనెపమ్మునఁ బోయి రాడు, నే
నాతని బాసి మన్మథశరాగ్నిఁ దపించుచునున్నదాన నీ
వాతని నన్నుఁ జూచితి వియత్తలమెక్కి సుధాకరుండ! నే
నాతని కంటెఁ జిక్కితినొ యాతడె చిక్కెనొ నాకుఁ దెల్పుమా.

నా ప్రియుడు అలక నెపంతో నన్ను వదిలి దూరదేశానికి వెళ్లాడు. నేను అతడ్ని దూరం చేసుకుని మన్మథబాధతో తపిస్తున్నాను. చంద్రుడా, నువ్వు ఆకాశం నుంచి నన్నూ, నా ప్రియుడ్నీ ఇద్దరినీ చూసి ఉన్నావు కదా. నేను అతడి కంటే చిక్కానో, లేదా అతడే నాకంటే చిక్కాడో చెప్పవూ!

2

లోకాలోకపరీతభూభువన మాలోకించు పుణ్యుండ వో
రాకాచంద్ర!, భవత్సమానముఖి మత్ప్రాణేశ్వరింబాసి నే
నా కందర్పశరాగ్ని కీలలకు లోనై యున్న చందంబు నీ
వేకాంతంబున దెల్పవయ్య, దయతో నేలాలతాతన్వికిన్.

లోకాలోకాలతో భూభువనాన్ని చూసే పుణ్యాత్ముడవైన ఓ పూర్ణచంద్రుడా! నీతో సమానమైన ముఖం ఉన్నటువంటి నా ప్రాణేశ్వరిని వదిలి నేను మన్మథశరాలతో బాధపడుతున్న సంగతి నా ప్రియురాలికి యేకాంతంగా చేరవేయవూ!

3

పరిణామమేమయ్య, ప్రాణనాథుని వార్త విందునో యని యందు చందమామ!
విరహాగ్ని చల్లగా విభుని యాకారంబు కందునో యని యందు చందమామ!
పతికాకు జుట్టిచ్చి మతికాంక్షతీరంగ నుందునో యని యందు చందమామ!
వల్లభుడేవేళ వచ్చునప్పుడే మోవి విందు సేతల యుందు చందమామ!

చక్కదనమున నీసరి చందమామ
యాతడున్నట్టి యూరిపైనయ్య మీరు
పోతిరా నాదు వివరంబు పొసగజెప్పి
సాహసాంకుని రమ్మను చందమామ.

చందమామా, నాకు నా నాథుడు క్షేమంగా ఉన్నాడా అన్న వార్త ఎపుడు వింటానో అనీ, విరహాగ్ని తీరగా నా భర్త ఆకారాన్ని ఎప్పుడు చూస్తానో అనీ, పతికి తాంబూలాన్ని చుట్టి ఇచ్చి, ఆయన్ని ఎప్పుడు సంతోషపరుస్తానో అనీ, వల్లభుడు వచ్చినపుడు అధరామృతాన్ని ఎప్పుడు అందిస్తానో అనీ ఉంది. నావాడు చక్కదనంలో నీ సరిజోడు. అతడు ఇప్పుడు ఉన్న ఊరి పయిన వెళ్లి, నా వివరం చెప్పి, ఆ సాహసాంకుని రమ్మని చెప్పవూ!

4

భామాలలామకు క్షేమమా తెల్పుమా సకళకళాధామ చందమామ!
పల్లవపాణికి భద్రమా పల్కుమా సర్వకళాధామ చందమామ!
కోకవక్షోజకుఁ గుశలమా చెప్పుమా చక్రవాకప్రేమ చందమామ!
పద్మాయతాక్షికిఁ బరిణామమా ధర సంపూర్ణగుణధామ చందమామ!

పద్మలోచన యున్నట్టి పట్టణంబు
త్రోవగాఁ బోదువా నీవు తోయజారి!
సకియ మేలిమి యంతయు సరవిఁ దెలిసి
యందమందంగ రమ్మ యో చందమామ!

ఓ చందమామా! నా భామాలలామ క్షేమమేనా? నా పల్లవపాణి భద్రమేమా? నా కోకవక్షోజకు కుశలమేనా? నా పద్మాయతాక్షికి కులాసాయేనా? నా ప్రియురాలు ఉన్న పట్టణపు తోవలో నీవు వెడతావా? ఆమె అపరంజితనాన్ని చక్కగా తెలుసుకుని నాకు చెప్పడానికి రావూ?!

5

కలిగేనా యొకనాటికైన మదిలోఁ గాంక్షారతుల్ దీరగా
దలకుం బాసిన వెండ్రుకైతి మదనాస్త్ర జ్వాలచేఁ జిక్కితిన్
బలుకుం బంతములొక్కటాయె విధిచేఁ బ్రాణంబులెట్లో కదే
నెలనాళ్లాయను మోముఁజూచి యకటా నీరేజపత్రేక్షణా.

నీరేజపత్రేక్షణా! నిన్ను మళ్లీ కలుసుకోగలిగే రోజు వస్తుందా? నీ బాధలో పడి నా శిరసుమీద వెండ్రుకలు ఊడిపోతున్నాయి. విరహంతో చిక్కిపోయాను. విధి వైపరీత్యం వల్ల, మాటా పంతమూ ఒకటే అయ్యాయి. నా ప్రాణాలగతి యేమిటో?! నీ ముఖం చూసి నెలనాళ్లయిపోయింది!

6

కలలోనైనను బాయజాలనకటా కాంతుండ! నన్ బాసితే
తలపూవాడక పోయి రమ్మనుచుఁ జెంతం జేరి హస్తాక్షతల్
తలపైఁ జల్లగఁ బూనఁ జేచెమట సంతాపాగ్నిఁ కూడయ్యె న
చ్చెలి ప్రాణేశుని చుట్టు రాఁదిగిచి వైచెన్ సిగ్గు రెట్టింపగన్.

'నా ప్రియుడా! నిన్ను కలలో నైనా విడువలేను. అలాంటిది నన్ను వదిలివెళుతున్నావే, నా సిగలో పూవు వాడకుండా వెళ్లి తిరిగి ర'మ్మని అంటూ ఒక అమ్మాయి అతని దగ్గరకి వెళ్లి శిరసుమీద అక్షింతలు చల్లుదామని చేతిలోకి తీసుకుని, బాధాతాపం చేత చేతిలో చెమట పుట్టగా, ఆమె తన ప్రాణేశుని సిగ్గు రెట్టింపవుతుండగా చుట్టివేసింది.

7

భామామణీ! వాడు పైనమయ్యెడు వేళనిమ్ముల నొకడైన తుమ్మడాయె
ముద్దుగుమ్మా! వాడు చద్దిఁ గట్టెడు వేళ పకపక నొకగౌళి పలుకదాయె
యిందుముఖీ! వాడు నిలువెళ్లి పోవుట పంచను బిల్లడ్డగించదాయె
జలజాక్షిరో! వాడు పొలిమేర దాటుచోఁ గడగి గొబ్బునఁ బాల గట్ట దాయె

యేల యూరక అలిగెనో నీలవేణి!
యెన్నఁ డిటు మళ్లి వచ్చునో సన్నుతాంగి!
వేడ్క నానందపరచునో వెలది! నేడు
ఆసపడువారినెరుగడో అబ్జవదన!

భామామణీ! వాడు బయల్దేరే వేళ ఒక్కడైనా తుమ్మడు! వాడు చద్ది కట్టుకునే వేళ ఒక బల్లి అయినా చప్పుడు చెయ్యదు. వాడు వెళ్లిపోతుంటే యే పిల్లో ఎదురైనా రాదు. ఎందుకు ఏ కారణం లేకుండా అలిగాడో తెలియదు. మళ్లీ ఎపుడొస్తాడో, వచ్చి నన్నానందింపచేస్తాడో తెలియదు. ఆశపడే వారిగురించి తెలియనైనా తెలియదేమో!

8

అలరులు సూదులై మలయజాది సువస్తువులగ్నికల్పమై
మలయసమీరముల్ విషసమానములై హిమభానుడైన యా
కలువలరేడు చండకరుకైవడియై కనుపట్టెనయ్యెయో
వలపనుపాపమెట్టిపగవారలకున్ వలదింక దైవమా!

దైవమా! పూవులు సూదులలాగా, చందనాది వస్తువులు అగ్నికల్పాలలాగా, చల్లని మలయపవనాలు విషాలలాగా, చల్లని వాడైన చంద్రుడు సూర్యుడిలాగా కనిపిస్తున్నారే! ఈ వలపనే పాపం శత్రువులకి కూడా కలగకుండును గాక.

9

చెలువగుమించుటద్దములు చెక్కులటంచుదలంచి మెచ్చుచున్
కలువలఁ జూచి కన్నులని కైరవమిత్రునిఁ జూచి మోమటం
చలరుచు నీగతిం దరుణి యందము లెంచి విరాళి నొందితిన్
వలపను పాపమెట్టిపగవారలకున్ వలదింక దైవమా!

దైవమా! అందమైన అద్దాలని చూసి ఆమె చెక్కిళ్లనీ, సుకుమారమైన కలువలని చూసి ఆమె కళ్లనీ, చంద్రుడిని చూసి ఆమె మోమనీ అనుకుంటూ అమ్మాయి అందాలని ఎంచి వశత్వాన్ని తప్పాను. ఈ వలపనే పాపం పగవాడికైనా వద్దు!

10

అడుగున ధరించు మాణిక్యమబ్ధిరాజు
కణగి శిరమున దాల్చును గడ్దిపోచ
వనధిదే గాని దోషమెవ్వరిది కాదు
మణి మణియె పూరి పూరియె మందగమన.

ఓ మందగమనా! మాణిక్యాన్ని సముద్రుడు అడుగున ఉంచుతాడు(సముద్రగర్భంలో రత్నాలున్నాయని ప్రతీతి). గడ్డిపోచని నెత్తిమీదకెత్తుకుంటాడు (తేలుతుంది కనుక). ఆ దోషం సముద్రుడిదే కానీ ఎవరిదీ కాదు. మణి మణే. గడ్డిపోచ గడ్డిపోచే.

**

(సశేషం)